Najważniejsze parametry teleskopów amatorskich

Znajomość najważniejszych parametrów teleskopów astronomicznych jest kluczowa dla oceny jakości teleskopu oraz dla dokonania właściwego wyboru konkretnego modelu teleskopu najlepiej spełniającego indywidualne potrzeby obserwacyjne początkującego czy zaawansowanego miłośnika astronomii. Wbrew pozorom można ocenić przydatność konkretnego modelu teleskopu do obserwacji nocnego nieba na podstawie kilku parametrów fizycznych i cech konstrukcyjnych tego teleskopu. Oto najważniejsze z nich:

1. Średnica apertury (średnica obiektywu lub zwierciadła głównego)

Opis: Apertura to najważniejszy parametr teleskopu, odnoszący się do średnicy przedniej soczewki (w teleskopach refrakcyjnych) lub lustra głównego  (w teleskopach reflektorowych), które zbiera światło.
Znaczenie: Im większa apertury, tym więcej światła teleskop jest w stanie zebrać, co przekłada się na lepszą jakość obrazu, szczególnie przy obserwacjach słabszych obiektów (np. galaktyk, mgławic). Większa wartość apertury umożliwia również uzyskiwanie wyraźniejszych detali na jaśniejszych obiektach, takich jak planety. Od wartości apertury zależy zdolność rozdzielcza teleskopu.
Jednostka: Milimetry (mm) lub cale („).

2. Ogniskowa teleskopu

Opis: Ogniskowa teleskopu to odległość od soczewki (układu soczewek) obiektywu ( od lustra w teleskopach zwierciadlanych) do punktu, w którym promienie świetlne zbiegają się i tworzą wyraźny obraz..
Znaczenie: Ogniskowa wpływa na powiększenie teleskopu. Krótsza ogniskowa daje szersze pole widzenia (mniejsze powiększenie), a dłuższa ogniskowa pozwala na większe powiększenia, co jest przydatne przy szczegółowej obserwacji planet i dalekich obiektów astronomicznych. Im większa ogniskowa teleskopu przy tej samej średnicy obiektywu lub zwierciadła teleskopu tym ciemniejszy obraz tworzy teleskop.
Jednostka: Milimetry (mm).

3. Powiększenie

Opis: Powiększenie to zdolność teleskopu do powiększania obrazu obiektu w porównaniu do tego, co widzimy gołym okiem.
Znaczenie: Powiększenie teleskopu zależy od ogniskowej teleskopu oraz ogniskowej okularu (który decyduje o powiększeniu). Jednak wyższe powiększenie nie zawsze oznacza lepszy obraz, ponieważ przy zbyt dużym powiększeniu obraz może stać się rozmyty, a szczegóły niewyraźne.
Obliczanie: Powiększenie = ogniskowa teleskopu (mm) / ogniskowa okularu (mm).

4. Światłosiła (jasność)

Opis: Światłosiła to jest to stosunek ogniskowej do średnicy apertury teleskopu .
Znaczenie: Światłosiła mówi o tym, jak dużo światła teleskop może zebrać w stosunku do jego wielkości. Teleskopy o małej wartości „f” (np. f/5) mają krótką ogniskową i szerokie pole widzenia, co sprawia, że są idealne do fotografowania głębokiego nieba. Teleskopy o większej wartości „f” (np. f/10) oferują lepsze powiększenie i są bardziej odpowiednie do obserwacji planet. Im mniejsza światłosiła teleskopu tym ciemniejszy obraz tworzy teleskop.
Obliczenie: Światłosiła (f) = ogniskowa (mm) / średnica apertury (mm)

5. Zdolność rozdzielcza

Opis: Rozdzielczość teleskopu, czyli najmniejszą odległość kątową między dwoma punktowymi obiektami astronomicznymi, które teleskop jest w stanie rozróżnić jako oddzielne.
Znaczenie: Rozdzielczość teleskopu określa szczegółowość obrazu jaki tworzy układ optyczny teleskopu. Zdolność rozdzielcza zależy od długości fali świetnej oraz od apertury (średnicy soczewek lub zwierciadła) teleskopu.
Obliczenie: Zdolność rozdzielczą teleskopu oblicza się za pomocą wzoru, który uwzględnia średnicę apertury teleskopu oraz długość fali światła, którą teleskop obserwuje. Najczęściej stosowanym wzorem jest wzór Dawesa, który pozwala obliczyć minimalną kątową rozdzielczość teleskopu: R = 1,22⋅λ​ (długość fali świetlnej) /D (apertura teleskopu)
Jednostka: Sekunda kątowa

6. Pole widzenia

Opis: Pole widzenia to obszar sfery nieba, który teleskop jest w stanie uchwycić w obrębie jednego obrazu.
Znaczenie: Szerokie pole widzenia jest przydatne do obserwacji dużych obiektów, takich jak galaktyki czy mgławice. Wąskie pole widzenia pozwala na bardziej szczegółową obserwację mniejszych obiektów, takich jak planety.
Jednostka: Stopień lub minuta kątowa.

7. Waga teleskopu

Opis: Waga teleskopu odnosi się do masy całego teleskopu z oprzyrządowaniem.
Znaczenie: Waga jest istotna, jeśli planujemy transportować teleskop na różne miejsca obserwacyjne. Lżejsze teleskopy są bardziej mobilne, ale mogą oferować mniejsze możliwości optyczne, zwłaszcza przy większych aperturach. Teleskopy o większej wadze mogą oferować lepszą stabilność i wydajność, ale mogą być mniej wygodne w przenoszeniu. W celu zmniejszenia wagi niektóre elementy teleskopu wykonuje się z lekkich stopów metali lub tworzyw sztucznych o wysokiej wytrzymałości.

8. Montaż teleskopu

Opis: Montaż to mocowanie teleskopu, która utrzymuje go i pozwala na jego ruch w różnych kierunkach.
Typy montażu:
Montaż azymutalny (AZ): Teleskop porusza się w dwóch kierunkach: góra-dół i lewo-prawo. Jest to prosty montaż, idealny dla początkujących.
Montaż ekwatorialny (EQ): Teleskop porusza się zgodnie z osiami astronomicznymi (pionowa i pozioma), co ułatwia śledzenie obiektów nieba. Jest to montaż bardziej precyzyjny, odpowiedni do długoterminowej obserwacji i astrofotografii.
Montaż paralaktyczny:  Zaawansowany precyzyjny montaż dla miłośników astrofotografii oferujący dużą dokładność sterowania ruchem teleskopu.
Montaż Go-To: Zaawansowany typ montażu ekwatorialnego lub azymutalnego, który jest wyposażony w systemy komputerowe i elektroniczne, które umożliwiają automatyczne sterowanie teleskopem i podążanie teleskopu za ruchem nocnego nieba.
Montaż Dobson: Jest to specyficzna odmiana montaży azymutalnych, który został zaprojektowany z myślą o teleskopach reflektorowych, zwłaszcza teleskopów o dużych aperturach (średnicach) zwierciadła.

9. Typ teleskopu

Opis: Określa konstrukcję układu optycznego teleskopu oraz opisuje używane elementy optyczne, które skupiają wiązkę światła:
Refraktory (teleskopy refrakcyjne): Używają tylko soczewek do zbierania światła.
Zasada działania: Refraktory używają soczewek do zbierania i ogniskowania światła. Główna soczewka (obiektyw) zbiera światło i przekazuje je do okularu, przez który obserwator widzi obraz.
Reflektory (teleskopy reflektorowe): Używają lustra (zwierciadła wklęsłego) do zbierania światła.
Zasada działania: Reflektory używają lustra głównego do zbierania i ogniskowania światła, a następnie kierują to światło na mniejsze płaskie lustro, które odbija do okularu przez który można obserwować obraz z teleskopu
Katadioptryczne: Układ optyczny teleskopu składa się z soczewek i luster oferując lepszą jakość obrazu.Popularnymi typami są teleskopy typu: Schmidta-Cassegraina (SCT) i Maksutova-Cassegraina (MCT).
Zasada działania: Teleskopy katadioptryczne łączą elementy teleskopów refrakcyjnych i reflektorowych, używając zarówno soczewek, jak i luster. Światło padające na główne paraboidalne zwierciadło teleskopu jest skupiane rzutowane na kolejne zwierciadło wypukłe hiperboidalne, które kieruje promienie świetlne do płaskiego lustra i dalej do okularu teleskopu.
Znaczenie: Typ teleskopu ma ogromny wpływ na jego rozmiary, wagę i jakość obrazu.

10. Cena teleskopu

Opis: Cena teleskopu zależy od jego rozmiaru, jakości optyki i funkcji. Zwykle większe teleskopy z bardziej zaawansowaną optyką będą droższe. Cena może również zależeć od dodatkowych akcesoriów, takich jak montaż, okular, aplikacja smartfonowa czy systemy do sterowania teleskopem. Najlepszy stosunek jakości obrazu do ceny oferują teleskopy reflektorowe ze zwierciadłami paraboidalnymi przy tym samym poziomie cen. Najtańsze teleskopy refrakcyjne (soczewkowe) tworzą nieostre mało konstrastowe obrazy obiektów astronomicznych.

11. Zdalne sterowanie

Opis: Wiele nowoczesnych teleskopów, szczególnie w wyższych przedziałach cenowych, oferuje aplikacje umożliwiające zdalne sterowanie teleskopem za pomocą smartfona. Dzięki aplikacjom możemy łatwo znaleźć i obserwować obiekty na niebie, korzystając z pomocy GPS i innych technologii.
Znaczenie: Aplikacje są szczególnie pomocne w automatyzacji procesu szukania obiektów na niebie, co jest wygodne i pozwala na szybkie dostosowanie teleskopu do pożądanego obiektu. Aplikacje astronomiczne warto przetestować i zapoznać się z ich funkcjonalnością przed zakupem teleskopu.

12. Stabilność statywu teleskopu

Opis: Większość teleskopów montowanych jest na statywach. Jednym z wyjątków są teleskopy z montażem Dobsona.
Znaczenie: Stabilność statywu teleskopu ma ogromne znaczenie nie tylko dla komfortu obserwacji nocnego nieba. W astrofotografii stabilny statyw jest podstawowym warunkiem uzyskania ostrych nieporuszonych fotografii nocnego nieba za pomocą teleskopu i aparatu cyfrowego. Każdy statyw ma określoną nośność czyli dopuszczalną wagę (kg) teleskopu z osprzętem, którą można bezpiecznie zamontować na nim bez ryzyka uszkodzenia statywu i teleskopu.

Jaki teleskop kupić?

Każdy z tych parametrów ma ogromny wpływ na to, jakie obiekty będziesz mógł zobaczyć podczas obserwacji nocnego nieba i jak łatwo będzie Ci używać danego modelu teleskopu. Wybór teleskopu zależy od tego, czy chcesz tylko obserwować planety, gwiazdy, galaktyki, czy chcesz również fotografować nocne niebo. Warto dobrze przemyśleć, które parametry teleskopu są dla Ciebie najważniejsze, aby później cieszyć się najlepszymi obrazami nocnego nieba. Przed zakupem teleskopu warto przeanalizować w jakich warunkach zamierzamy obserwować nocne niebo, czy będziemy przemieszczać się z teleskopem w inne lokalizacje, gdyż waga i rozmiary teleskopu są istotne podczas transportu teleskopu.